Leite creme é uma espécie do vosso Vanilleula: mobilização de conhecimentos prévios nas aulas de português língua estrangeira no ensino universitário neerlandês

Abstract

A presente dissertação de mestrado resulta de um estudo etnográfico realizado nas aulas de português como língua estrangeira do primeiro e do segundo ano da Licenciatura em Língua e Literatura Portuguesa na Universidade de Utrecht, Países Baixos, no ano lectivo de 1999/2000, tendo explorado a função dos conhecimentos e competências prévios mobilizados nessas aulas, bem como a percepção dos docentes e estudantes relativamente a tais mobilizações. Consultada a literatura da especialidade, explorou-se o conceito de conhecimento prévio e o seu papel no processo de ensino/aprendizagem em geral e na aprendizagem de uma língua estrangeira em particular, tendo-se elaborado uma proposta de caracterização dos conhecimentos prévios baseada no Common European Framework of Reference (1998). Da análise das transcrições das aulas observadas verificou-se que os conhecimentos prévios desempenham um papel relativamente importante. Analisados todos os momentos em que se observou mobilização de conhecimentos prévios, procedeu-se à sua classificação de acordo com a nossa proposta de categorização, tendo-se igualmente determinado a sua função no momento educativo de ocorrência e confrontado os resultados obtidos com a percepção dos estudantes e docentes nesta matéria. Apesar de se terem observado frequentes mobilizações de conhecimento prévio, tanto as docentes como os estudantes parecem não estar conscientes do papel dos conhecimentos prévios na aula, seja relativamente à sua frequência, seja no que respeita à abrangência dos domínios de conhecimentos prévios que são mobilizados. Os resultados deste estudo sugerem que a consciencialização do papel dos conhecimentos prévios seria de considerar, não só por docentes e estudantes, mas também por todos os agentes envolvidos no processo de ensino/aprendizagem. A elaboração de testes de diagnóstico dirigidos ao levantamento dos conhecimentos prévios de que um estudante dispõe pode ser um passo positivo para esta consciencialização. Finalmente apresentam-se sugestões para estudos futuros.

The following dissertation is the result of an ethnographic study carried out in Portuguese as a foreign language classes (first and second year groups) at the University of Utrecht, The Netherlands, in the academic year 1999/2000. Its aim was to explore the role of prior knowledge and competences as used in the classes, as well as the teachers’ and students’ perception of such use. Having researched the relevant literature, we explore the concept of prior knowledge and its role in the teaching/learning process as a whole and, in particular, in the learning of a foreign language. The Common European Framework of Reference (1998) is used as a basis for developing a framework for characterising prior knowledge. From the analysis of transcriptions of observed classes, we verified that prior knowledge plays a relatively important role in the teaching/learning process. Through analysing all occasions in which the use of prior knowledge was observed, a classification was established based on the proposed framework. At the same time, we establish the function of prior knowledge in its moments of use and go on to compare the results obtained with the perceptions of students and teachers. Although it was observed that use of prior knowledge occurs frequently, it would appear that both teachers and students are unaware of its role in the classroom, both with regard to its frequency and its range of reference. The results of this study suggest that raising awareness of the role of prior knowledge needs to be considered not only by students and teachers, but also by all agents involved in the teaching/learning process. Devising diagnostic tests which aim to reveal the prior knowledge which a student holds could be a positive step towards raising such awareness. Suggestions for further research are put forward.

Deze verhandeling bevat het verslag van een etnografische studie van eerste- en tweedejaars lessen Portugees als vreemde taal tijdens het academiejaar 1999/2000 die deel uitmaken van de doctoraalopleiding Portugese Taal- en Letterkunde aan de Universiteit van Utrecht. Onderzocht wordt de functie van mobilisatie van voorkennis tijdens deze lessen, alsmede de perceptie van docenten en studenten aangaande deze mobilisatie. In een bespreking van de bestaande literatuur wordt allereerst aandacht geschonken aan het begrip voorkennis en haar rol in het leerproces in het algemeen, waarna het leerproces van een vreemde taal in het bijzonder wordt behandeld. Vervolgens wordt een voorstel gedaan tot omschrijving van voorkennis binnen het vreemdetalenonderwijs gebaseerd op het Common European Framework of Reference (1998). Uit de analyse van de getranscribeerde lessen blijkt dat voorkennis een vrij belangrijke rol speelt. Alle lesmomenten met mobilisatie van voorkennis werden geanalyseerd, waarna de verschillende types voorkennis in categorieën zijn ingedeeld binnen het eerder genoemde omschrijvingsvoorstel. Verder werd de functie bepaald van deze mobilisaties in het lesmoment. De zo verkregen resultaten werden vergeleken met de perceptie van studenten en docenten. Hoewel er een relatief groot aantal voorkennismobilisaties is geobserveerd van velerlei aard, blijkt uit de interviews dat zowel docenten als studenten zich nauwelijks bewust zijn van de rol van voorkennis in de les noch wat frequentie betreft, noch wat betreft de breedheid van kennisgebieden die worden gemobiliseerd. De resultaten van deze studie laten zien dat een zekere bewustwording van de rol die voorkennis speelt gewenst is, niet alleen voor docenten en studenten, maar ook voor andere betrokkenen bij het leerproces. Ontwikkeling van diagnostische tests die als doel hebben de voorkennis van een student in kaart te brengen zou een positieve stap kunnen zijn. Tot besluit worden suggesties gedaan voor vervolgonderzoek.